Jezus w Judaiźmie

Artykuł analizuje podstawowe poglądy teologów i historyków judaizmu od I wieku n.e. do dzisiaj. Judaizm, jako religia znacznie starsza od chrześcijaństwa i o ustalonej, względnie spójnej tradycji, niewiele uwagi poświęca postaci i misji Jezusa.

Dla wyznawców judaizmu Jezus (Jeszu, Jeiszu) lub Nazarejczyk (Ha Nocri) nie jest Mesjaszem, jego poglądy i misja nie są zgodne z przepowiedniami proroków; herezją jest dogmat o boskości Jezusa jako jednej z 3 Osób Trójcy Świętej, nazywanie Synem Bożym lub przypisywanie Jezusowi roli pośrednika między Bogiem i ludźmi. W przeciwieństwie do islamu, judaizm nie uznaje żadnego aspektu działalności Jezusa i nie uważa go za proroka.

Niektórzy teolodzy judaizmu wątpią, że Jezus był postacią realną i historyczną (jest to pogląd podzielany także przez część uczonych, zajmujących się krytyczną analizą Biblii).

Istnieją grupy wyznaniowe judeochrześcijańskie, pod nazwą "Żydzi Mesjanistyczni", łączące judaizm z wiarą w Jezusa jako Mesjasza. Wyznawcy tego kierunku nie są jednak uznawani za Żydów przez pozostałych wyznawców judaizmu. Również prawo cywilne państwa Izrael nie uznaje ich za Żydów.^[1]

Żyd Süsskind (z prawej) rozmawiający z chrześcijańskim władcą Konstancji (Codex Manesse XIV w.)

Początki chrześcijaństwa

Wg Ewangelii i Dziejów Apostolskich kapłani żydowscy (zdominowani przez rodzinę arcykapłana Annasza) i Saduceusze od początku byli nieprzejednanymi wrogami Jezusa i jego uczniów (Ew. Jana 11:47-50, Dz. Ap. 4:1-7, r.5:17-18). Podobne stanowisko zajęli Faryzeusze, najbardziej wpływowe stronnictwo żydowskie, aczkolwiek zdarzały się wśród nich przypadki przychylności (Nikodem - Ew. Jana 3:1-11, r.7:50-52) lub życzliwej neutralności (rabban Gamaliel Starszy, Dz. Ap.5:34-40, zobacz także Dz. Ap. 23:1-9). Jeszcze na przełomie I i II stulecia rabbi Eliezer ben Hurkanos, wybitny uczony w Piśmie, nauczył się chrześcijańskiej halachy od judeochrześcijan i przyznawał, że z niej skorzystał, w jego czasach było to już jednak stanowisko odosobnione. Dominowała atmosfera niechęci i wzajemnej wrogości. Oczywiście, nie należy zapominać, że pierwsze pokolenie uczniów Jezusa składało się początkowo wyłącznie z Żydów i prozelitów, potem także z sympatyzujących z judaizmem pogan (w hebr. terminologii synagogalnej - "ger toszaw", w Nowym Testamencie - "bojących się Boga" - Dz. Ap. 13:16, w.26, r.17:24, r.18:7). Nie ma pewności, czy najstarsze teksty judaistyczne z początków chrześcijaństwa rzeczywiście odnoszą się do Jezusa, czy są tylko ogólnym określeniem jakiegoś odstępcy od wiary. Dopiero od XII wieku teolodzy judaizmu zaczęli krytycznie analizować postać i misję Jezusa.

BIBLIOGRAFIA 1) Nowy Testament - nowy przekład, Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, W-wa 1966, ISBN 0 564 02348 5

2) Alan Unterman, Żydzi - wiara i życie, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1989, ISBN 83-218-0743-7

Talmud

Odniesienia do człowieka nazywanego Jeszu (lub Jeiszu) pojawiają się w Talmudzie babilońskim z około VI-VII wieku n.e. i innej klasycznej literaturze religijnej z II do VIII wieku n.e. Nie wiadomo jednak, czy chodziło o Jezusa, ponieważ "Jeszu" było akronimem określenia: jemach szemo wezichro (oby jego imię i pamięć [o nim] zaginęły), używanym zwyczajowo wobec wszystkich osób winnych nakłaniania do bałwochwalstwa, herezji i apostazji. Pojawiające się w Talmudzie określenie Ha Nocri (Nazarejczyk) również nie musi wskazywać na Jezusa, lecz być może na jakiegoś innego "proroka" z Nazaretu . Potwierdzają to liczne niezgodności między opisem życia Jeszu, a życiorysem Jezusa: np. Jeszu czekał 40 dni na egzekucję, był ukamienowany (nie ukrzyżowany) w Lod (nie w Jerozolimie).

Mimo to, chrześcijanie na ogół utożsamiali Jeszu z Jezusem i od 1264 wymuszali na Żydach usunięcie tekstów rzekomo obraźliwych dla chrześcijaństwa. W 1554 bulla papieska nakazała usunięcie z Talmudu i innych tekstów judaistycznych wszystkich odniesień do Jeszu.

Początkowo określenie Nocri oznaczało chrześcijanina, a następnie zaczęto w judaizmie nazywać Jezusa "Jeszu Ha Nocri" ("Jeszu Nazarejczyk-Chrześcijanin"). W Talmudzie użyte jest również określenie min (apostata, heretyk), ale nie wiadomo jakiej osoby, ani jakiej sekty dotyczą.

Średniowiecze

"Powtórzenie Tory"

Majmonides w swoim dziele "Powtórzenie Tory" ("Miszne Tora") przyznaje, że chrześcijaństwo i islam poniekąd wspomagały judaizm w niesieniu światu pogańskiemu światła wiary. Twierdzi on, że stało się tak "z woli Boga", który chciał doświadczyć . "Wszystkie te sprawy, dotyczące Jezusa z Nazaretu i idącego po nim Ismaelity (Mahometa - przyp. aut.) miały tylko przygotować drogę Mesjaszowi oraz oczyścić z błędów cały świat, aby razem służył Bogu. Jaki na to dowód? Cały świat jest obecnie przepełniony ideą Mesjasza, duchem Tory i przykazań" (cyt. za A.Untermanem, Żydzi - ich wiara i życie, Łódź 1989)

"List do Jemeńczyków"

To dzieło Majmonidesa zostało napisane około 1172 dla kolonii żydowskiej w Jemenie, która zmuszana była w tym czasie przez Arabów do przejścia na islam. Jezus wymieniony jest jako jedna (obok św. Pawła i Mahometa) z osób, usiłujących zmusić Żydów za pomocą podboju i kontrowersji do porzucenia ich wiary. Jezus nazwany jest nieślubnym synem poganina i Żydówki, który "omamił" ludzi, że jest prorokiem i Mesjaszem, aby anulować "prawa Boga" i zniszczyć judaizm. Jego plany starali się udaremnić "błogosławieni mędrcy", skazując Jezusa. Majmonides podkreśla, że Jezus nie spełnił proroctw, dotyczących Mesjasza.

Barcelońska dysputa Nahmanidesa

W 1263 w Barcelonie, rabin Nahmanides wziął udział w dyspucie z Pablo Christianim, który twierdził, że może udowodnić prawdziwość misji Jezusa na podstawie Talmudu i innych dzieł judaizmu. Nahmanides udowodnił na podstawie tych dzieł, iż misja Jezusa była sprzeczna z zapowiedziami proroków i niezgodna z wiarą i tradycjami Żydów.^[2] Podkreślił, że Jezus nie przyniósł ludziom pokoju i sprawiedliwości (jak powinien to zrobić Mesjasz), a wręcz przeciwnie, nasilił wojny i konflikty. Zwrócił uwagę, że kwestia Mesjasza jest znacznie mniej istotna dla Żydów, niż chrześcijanie sobie wyobrażają, ponieważ dla Żyda obecne życie w poniżeniu i ucisku daje więcej zasługi przed Bogiem, niż dałoby życie w "erze pokoju" po nadejściu Mesjasza.

Czasy współczesne

Joseph Klausner

Ten historyk żydowski w książce Jesus of Nazareth. His Time, his Life, his Teaching (Jezus z Nazaretu. Jego czasy, jego życie, jego nauka.) (Londyn, 1925) uznaje Nowy Testament za dokument o ograniczonej wartości historycznej. Analizując tekst z punktu widzenia judaizmu doszedł do wniosku, iż Jezus inspirował się naukami rabinów faryzejskich: Hillela i Ben Akiby. W opinii Klausnera Jezus faktycznie nie uważał siebie za "wcielonego Boga" ani za "syna Boga"; rzekome potępienie faryzeuszy Klausner uznał za późniejszy dodatek do tekstu, z epoki, gdy chrześcijanie pochodzenia żydowskiego zostali wykluczeni z synagog. Uczony podkreśla, iż właściwym twórcą chrześcijaństwa nie był Jezus (który zawsze pragnął być prawowiernym Żydem), lecz Paweł z Tarsu.

Jules Isaac

W książce Jésus et Israël (Jezus i Izrael) (Paryż, 1948) wskazał na wspólną tradycję judaizmu i chrześcijaństwa (które łączy postać Żyda-Jezusa) i podkreślił, że obie religie powinny jak najściślej ze sobą współpracować.

Hugh J. Schonfield

W kontrowersyjnej książce The Passover Plot Hypothesis (Hipoteza spisku paschalnego), (1965) rozwija teorie teologa kalwińskiego Karla Bartha i koncepcje chrystologiczne islamskiej sekty Ahmadijja (twierdzili oni, że śmierć Jezusa na krzyżu była tylko pozorna). Jego zdaniem Jezus pragnął być uznany przez Żydów za Mesjasza i w tym celu (współdziałając z Łazarzem i Józefem z Arymatei) najpierw dokonywał pozornych cudów a potem chciał ponieść "udawaną" śmierć na krzyżu, aby potem pozornie zmartwychwstać. Jednak plan nie powiódł się, ponieważ rzymski żołnierz naprawdę zabił Jezusa, wbijając mu w bok włócznię. Zaufanie uczniów do Jezusa było jednak tak duże, że z łatwością uznali innego, podstawionego mężczyznę za zmartwychwstałego Mistrza.

David Flusser

Jego dzieło: Jésus (Paryż, 1970) analizuje Nowy Testament zgodnie z wytycznymi Klausnera, jednak w swoich wnioskach idzie jeszcze dalej udowadniając, że żaden z opisanych czynów Jezusa (nawet tak drobny jak rozgniecenie kłosa zboża w szabat) faktycznie nie był sprzeczny z prawem Tory. Podkreśla, że poglądy Jezusa odzwierciedlały zasadniczo ówczesną doktrynę faryzejską i klasyczną teologię Esseńczyków.

Flussner zauważył, że Jezus jest typowym reformatorem judaizmu, który właściwie nie interesuje się poganami i swoją misję kieruje wyłącznie do Żydów.

Geza Vermes

W książce Jesus the Jew (Żyd Jezus), (Londyn, 1973) uznał Jezusa za przedstawiciela tzw. hassidim z czasów Machabeuszy, bliskiego poglądom Honi'ego i Haniny ben Dosy.

Judaizm reformowany

Ten liberalny kierunek, obecny głównie w USA stwierdza, że każdy wyznawca judaizmu, który głosi, iż Jezus jest zbawicielem, przestaje być Żydem.

Przyczyny negowania w judaizmie roli Jezusa

Jedność Boga

• w judaizmie Bóg jest bytem niepojmowalnym, jedynym i niepodzielnym. Bóg nie może dzielić się na 2 (dualizm) lub 3 Osoby (Trójca Święta), ani tym bardziej płodzić syna. Taka koncepcja uznawana jest za pogańską. Tora (6:4) wyraźnie podkreśla: Pan jest naszym Bogiem, Pan jest jeden.
• Bóg- stwórca materii, czasu i przestrzeni, sam nie podlega prawom swojego stworzenia i w związku z tym nie może rodzić się i umierać; jest to argument przeciwko boskości Jezusa.
• Talmud jerozolimski stwierdza, iż człowiek popełnia herezję, twierdząc że jest Bogiem (Ta'anit 2:1): jeśli człowiek twierdzi, że jest Bogiem, jest kłamcą.
• w XII wieku Majmonides w "13 zasadach wiary" podkreślił, że Bóg jest jednością "niepodobną do żadnej innej wyobrażalnej jedności", tzn. nie może być pojmowany jako część pary, grupy lub jedności złożonej z wielu elementów.
• zdaniem części teologów używane przez Jezusa określenie "mój Ojciec w niebie" jest typowym żydowskim zwrotem poetyckim i niesłusznie zostało odczytane w dosłownym sensie.

Mesjasz w judaizmie

Teolodzy judaizmu uważają, iż Jezus nie może być Mesjaszem, ponieważ nie wypełnił proroctw Izajasza i Ezechiela:

• Izajasz twierdził, iż Mesjasz będzie potomkiem linii męskiej króla Dawida (człowiekiem, a nie bogiem lub "synem Boga"). Mesjasz miał odbudować Świątynię, spowodować powrót wszystkich Żydów do ojczyzny, rządzić jako król i rozpocząć "epokę pokoju i sprawiedliwości", w której inne narody uznają zło, jakie wyrządziły "narodowi wybranemu".
• wg Ezechiela Mesjasz ma odrodzić naród żydowski.

Życie Jezusa nie było zgodne z tymi proroctwami: Jezus żył w czasach gdy istniała Świątynia w Jerozolimie, Żydzi nie byli jeszcze wygnani z ojczyzny, nie był nigdy królem, nie nastąpiła epoka pokoju, nie odrodził także Żydów, ale pogorszył ich sytuację. Jeszcze w czasach pierwszych chrześcijan rabini odrzucili wiarygodność Jezusa m.in. z wyżej wymienionych powodów.

Prawdziwy prorok

• Zgodnie z zasadami judaizmu prawdziwy prorok Boga musi nauczać zgodnie ze słowami Boga, zawartymi w Torze; nie może głosić innej natury Boga, nie może twierdzić, iż Bóg zmienił swoje dotychczasowe "odwieczne" postanowienia.
• Tanach (Biblia) opisuje 2 rodzaje fałszywych proroków: jeden głosi bałwochwalstwo, drugi naucza w imieniu Boga Izraela, ale twierdzi że dotychczasowe słowa boże i przykazania nie mają już zastosowania (lub wypowiada się fałszywie w imieniu Boga).
• Nawet osoba dokonująca nadnaturalnych czynów i znaków nie jest uznana za proroka, jeśli zaprzecza biblijnym prawom.
• W Talmudzie wyrażona jest opinia, iż po Malachiaszu nie było więcej proroków w Izraelu, co wskazuje na nieuznanie Jezusa za proroka.

Indywidualność zbawienia

• Judaizm odrzuca możliwość pokuty albo jakiejkolwiek indywidualnej ofiary, która zdolna byłaby zbawić inne osoby. Każdy sam odpowiada za swoje uczynki przed Bogiem. Z tego punktu widzenia ofiara z życia Jezusa nie mogła przyczynić się do zbawienia innych ludzi.
• Judaizm nie koncentruje się na szukaniu dróg do zbawienia w przyszłym życiu po śmierci. Raczej stara się podkreślić ważność życia na Ziemi, zgodnie z prawem bożym dla "narodu wybranego", który ma być wzorem dla innych narodów. Nie istnieje pojęcie judaizmu jako "jedynej drogi do zbawienia".

Zobacz też

• Toledot Jeszu
• Żydzi Mesjanistyczni

Przypisy

1. ↑ W grudniu 1989 Sąd Najwyższy Izraela odmówił prawa do powrotu Gary'emu i Shirley Beresford, Żydom Mesjanistycznym z RPA, uzasadniając: Przez ostatnie dwa tysiące lat historii, lud żydowski decydował, że Żydzi Mesjanistyczni nie należą do narodu żydowskiego i nie mają prawa domagania się przynależności do niego. (...) Ci, którzy wierzą w Jezusa są faktycznie chrześcijanami., cytowane za: Daphna Berman, Aliyah with a cat, a dog and Jesus. [w:] "Haaretz" (10 czerwiec 2006).
2. ↑ Nahmanides, Charles Chavel (tłumaczenie): Disputation at Barcelona (Ramban). Shilo Publishing House (NY) (styczeń 1983) ISBN 0-88328-025-6, ISBN 978-0-88328-025-6

źródło: Wikipedia.org